نعمت‌الله نصیری، یکی از چهره‌های مشهور و محوری در دوران پادشاهی محمد رضا شاه پهلوی بود. وی در سال ۱۲۸۹ در سمنان به دنیا آمد و در سال ۱۳۵۷ در تهران به دستور صادق خلخالی اعدام شد. وی در طول عمر خود، مسئولیت‌های مختلفی را در نظام لشکری و اطلاعاتی کشور بر عهده داشت و به عنوان رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)، نقش مهمی در سرکوب مخالفان و حفظ قدرت شاه داشت.

نصیری، فارغ‌التحصیل ممتاز دانشکده افسری بود و با شاه هم‌کلاس بود. وی با پیشرفت سریع در رتبه‌های نظامی، به فرمانده گارد شاهنشاهی رسید. وی در سال ۱۳۳۲، در جریان کودتای ۲۸ مرداد، فرمان عزل محمد مصدق را به او ابلاغ کرد ولی توسط نیروهای مصدق دستگیر شد. پس از شکست کودتای اول، وی آزاد شد و در کودتای دوم که با حمایت آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) صورت گرفت، نقش فعالی داشت.

پس از کودتای ۲۸ مرداد، نصیری به رئیس شهربانی منصوب شد و تلاش کرد تا با استفاده از قوانین جدید، حقوق شهروندان را محدود کند. وی همچنین به عنوان عضو هیئت عالیرتبه نظامی، در تصویب قانون تجارت الکل و قانون حفاظت از حقوق زنان نقش داشت. ولی با تظاهرات گسترده مردم و خطبات ضدحکومتی روحانیون قرار گرفت.

در سال ۱۳۴۴، نصیری به ریاست سازمان ساواک منصوب شد. ساواک، گروه جاسوسان و ضدجاسوسان بود که با هدف جمع‌آوری اطلاعات، تحلیل تهدیدات، حفاظت از شخص شاه و خانواده‌اش، سرکوب فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی مخالفان، و همکاری با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی تشکیل شده بود. نصیری، با استفاده از روش‌های مختلف شکنجه، بازجویی، ترور، تبعید، زندان، و سانسور، سعی کرد تا هرگونه مقاومت علیه حکومت شاه را خنثی کند. وی همچنین با سازمان‌های مختلف اطلاعاتی دنیا مانند سیا، ام آی ۶، و موساد همکاری داشت و از آن‌ها کمک مالی و فنی دریافت می‌کرد.

نصیری، در طول ریاست خود بر ساواک، بسیار قدرتمند و ثروتمند شد. وی به عنوان یک از بزرگترین صاحبان زمین در ساحل دریای خزر شهرت داشت. وی همچنین با افراد با نفوذ زیادی در دولت، نظام قضایی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها، و حتی روحانیون رابطه داشت و از آن‌ها برای تحقق اهداف خود استفاده می‌کرد.

ولی با شعله ور شدن تظاهرات مردم ، قدرت و جایگاه نصیری لرزید. شاه، در تلاش برای آرام کردن اوضاع کشور، به دنبال قربانی میگشت تا شاید بتواند کشور را مجدد به کنترل بگیرد

 نصیری جزو نخستین مقاماتی بود که برای فرونشاندن خشم مردم در انقلاب ۵۷ توسط شاه قربانی شد او ابتدا از ریاست سازمان ساواک برکنار و به عنوان سفیر به پاکستان فرستاده شد و سپس در شرایطی که محمد رضا پهلوی هنوز ایران را ترک نکرده بود، در شهریور ۱۳۵۷ توسط دولت ازهاری با اعزام یک هواپیمای اختصاصی به ایران بازگردانده ، بازداشت و زندانی شد.

روزنامه‌های تهران به نقل از مقامات، اتهام فساد مالی از جمله دریافت وامی به ارزش ۷۴۳ میلیون دلار (با بهره ۳ درصد) را از دیگر اتهامات و دلایل بازداشت وی برشمردند

مسعود بهنود در کتاب از سید ضیاء تا بختیار می‌نویسد: «نصیری ساواک را به ثابتی سپرد و خود مشغول تجارت شد. به زودی تنها نامی از او بر ریاست ساواک بود. در حقیقت دفتر رئیس ساواک، مرکز معاملات تجاری او و محل برگزاری جلسات هیئت مدیره‌ایی بود که نصیری در آن‌ها عضویت داشت. ده‌ها هکتار باغ، چندین شهرک در شمال و میلیون‌ها سهم در کارخانه حاصل حضور ۲۰ ساله او در شهربانی کل کشور و ساواک بود.»

 نصیری پس از انقلاب 57 در حالی که همانند هویدا توسط عوامل محمد رضا شاه بازداشت شده بود در دادگاه انقلاب محاکمه و به جرم محاربه با خدا، افساد فی الارض، شرکت در کودتای ۲۸ مرداد، کشتار مردم، و همکاری با دشمنان محکوم به اعدام شد. صادق خلخالی، قاضی دادگاه انقلاب، حکم اعدام نصیری را در ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ در پشت‌بام مدرسه رفاه به اجرا در آورد و وی به دار آویخته شد.

_

ابوالقاسم کریمی

ورامین

1/دی/1402