تعریف گرمازدگی

به درجه حرارت بالا و غیرطبیعی بدن گرمازدگی (heatstroke)  می‌گویند. زمانی ‌که بدن شخص گرمای زیادی جذب کند و به ‌اندازه کافی از خود گرما خارج نکند، این بیماری رخ می‌دهد. هایپرترمی برعکس عارضه هیپوترمی است. هیپوترمی زمانی رخ می‌دهد که بدن شخص بسیار سرد باشد و دچار لرز شود.

باید بدانید که دمای طبیعی بدن انسان حدود ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی‌گراد است. هر چه دمای بدن از این رقم بالاتر باشد، شدت گرمازدگی بیشتر است. این بیماری معمولا در مواقعی ‌که شخص در هوای گرم و مرطوب فعالیت بیش از حد دارد، رخ می‌دهد. افراد گرمازدگی را معمولا در ماه‌های گرم تابستان تجربه می‌کنند.

عوامل گرمازدگی

هر کسی ممکن است دچار گرمازدگی شود، اما عوامل متعددی خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند:

• سن: توانایی ما برای مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی‌مان (شامل مغز و نخاع) بستگی دارد. در افراد بسیار جوان، سیستم عصبی مرکزی به طور کامل تکامل نیافته و در بزرگسالان بالای 65 سال، سیستم عصبی مرکزی شروع به زوال می‌کند، در نتیجه باعث می‌شود بدن کمتر بتواند با تغییرات دمای محیط مقابله کند. بنابراین این دو گروه سنی معمولاً بیشتر در معرض خطر کم‌آبی هستند.
• ورزش در هوای گرم: آموزش نظامی و شرکت در ورزش‌هایی مانند فوتبال یا دویدن طولانی مدت در هوای گرم می‌تواند منجر به گرمازدگی شود.
• قرار گرفتن ناگهانی در هوای گرم: مانند موج گرمای اوایل تابستان یا سفر به منطقه‌ای با آب و هوای گرم‌تر. در چنین شرایطی باید سعی کنیم فعالیت را حداقل برای چند روز محدود کرده تا به خود اجازه دهیم با این تغییرات سازگار شویم. با این حال، تا زمانی که چندین هفته با دمای بالاتر تطابق پیدا نکنیم، ممکن است همچنان در معرض خطر گرمازدگی باشیم.
• نبود سیستم تهویه مطبوع: در هوای گرم پایدار، تهویه مطبوع موثرترین راه برای خنک کردن و کاهش رطوبت محیط است.
• داروهای خاص: برخی از داروها، مانند بعضی از داروهای کاهنده فشار یا ضدافسردگی‌ها، بر توانایی بدن برای حفظ آب و پاسخ به گرما تأثیر می‌گذارند.
• برخی از بیماری‌های مزمن: مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی، ممکن است خطر گرمازدگی را افزایش دهند. علاوه براین چاق بودن، کم‌تحرکی و سابقه گرمازدگی قبلی نیز می‌تواند زمینه‌ساز بروز گرمازدگی باشد.

علل گرمازدگی

گرمازدگی می‌تواند در نتیجه موارد زیر رخ دهد:

• قرار گرفتن در معرض یک محیط گرم: قرار گرفتن در هوای گرم و مرطوب، به ویژه برای دوره‌های طولانی، منجر به افزایش دمای مرکزی بدن می‌شود. این نوع گرمازدگی اغلب در افراد مسن و مبتلایان به بیماری‌های مزمن رخ می‌دهد.
• فعالیت شدید: هر فردی که در هوای گرم ورزش یا کار می‌کند، ممکن است دچار گرمازدگی ناشی از فعالیت شود، اما اگر به دمای بالا عادت نداشته باشیم، این احتمال بیشتر می‌شود.

موارد زیر می‌تواند احتمال گرمازدگی را بیشتر کند:

• پوشیدن لباس زیاد از تبخیر عرق و خنک شدن بدن جلوگیری می‌کند.
• نوشیدن الکل می‌تواند بر توانایی بدن برای تنظیم دما تأثیر بگذارد.
• کم آبی بدن به علت ننوشیدن آب کافی برای جبران مایعات از دست رفته در اثر تعریق.

علائم گرمازدگی

علامت بارز گرمازدگی، درجه حرارت بالاتر از 40 درجه بدن است. اما غش کردن می تواند اولین نشانه مهم در هنگام رخداد گرمازدگی باشد. علائم دیگر شامل موارد زیر باشد:

• سردرد تپنده
• سرگیجه و سبکی سر
• عدم تعریق علی رغم گرما
• پوست قرمز، گرم و خشک
• ضعف یا گرفتگی عضلات
• تهوع و استفراغ
• ضربان قلب سریع که ممکن است قوی یا ضعیف باشد
• تنفس سریع و کم عمق
• تغییرات رفتاری مانند گیجی
• تشنج
• بیهوشی و عدم هوشیاری

انواع گرمازدگی

• گرمازدگی ناشی از فعالیت (Exertional heatstroke): این نوع گرمازدگی به ‌علت فعالیت فیزیکی بیش از حد در شرایط جوی گرم و مرطوب ایجاد می‌شود. معمولا این حالت به مدت چند ساعت در بدن شخص بروز پیدا می‌کند.
• گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی (Non-exertional heatstroke): این عارضه را با نام گرمازدگی کلاسیک نیز می‌شناسند. این حالت به ‌دلیل فعالیت بدنی زیاد رخ نمی‌دهد، بلکه سن و وضعیت سلامتی بدن شخص از عوامل بروز آن هستند. معمولا این نوع گرمازدگی تا چند روز در بدن شخص باقی می‌ماند.

آیا گرمازدگی کشنده است؟

بله، گرمازدگی می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به اندام‌های حیاتی بدن آسیب جدی وارد کند و منجر به نارسایی چند ارگانی شود.

درمان گرمازدگی

درمان عوارض مرتبط با گرمازدگی بستگی به شدت آن دارد.

درمان فوری گرمازدگی یک فوریت پزشکی است. اگر دیدید کسی دچار گرمازدگی شده، فوراً یک آمبولانس خبر کنید یا هر چه سریع تر او را به نزدیک ترین بیمارستان برسانید.

اولین اقدام ، کاهش هر چه سریع تر دمای بدن فرد است.

بنابراین اولین کاری که شما باید برای یک فرد گرمازده انجام دهید این است که :

1- لباس های فرد گرمازده را درآورده و بدن او را در آب سرد فرو برید. اگر چنین امکانی وجود نداشت، با استفاده از یک پارچه یا حوله یا اسفنج ، بدن فرد را با آب سرد خیس کنید یا اینکه قطعات یخ را به آرامی به بدن فرد بمالید.اگر مقدار آبی که در اختیار دارید کم است، ابتدا سر و گردن او را خنک کنید. تکه های یخ را روی گردن ، زیر بغل و کشاله ران او قرار دهید. توسط یک تکه کاغذ یا حوله یا پنکه ، او را باد بزنید.

2- بعد از حمام گرفتن ، فرد را در مکان خنکی قرار دهید.

3- پاهای فرد را در محل بالاتری نسبت به بدن او قرار دهید تا جریان خون بیشتر به طرف سر او برود.

4- دست ها و پاهای فرد را ماساژ دهید تا خونی که خنک شده ، به سمت مغز و مرکز بدن او برود.

5 – اگر شخص به هوش است، او را تشویق کنید تا کم کم آب یا یک نوشیدنی خنک بنوشد. ولی اگر شخص بی هوش باشد، نمی توانید این کار را انجام دهید، بنابراین همانطور که گفتم بدن او را خنک کنید تا وقتی به هوش آمد، آب بنوشد.

6- وقتی بدن فرد خنک شد، هر 10 دقیقه یک بار دمای بدن او را اندازه گیری کنید تا دمای بدنش کمتر از 38/5 درجه سانتیگراد نشود.

هنگامی هم که بدن فرد را در آب سرد فرو می کنید، باید مراقب باشید تا دمای بدنش کمتر از 39/5 درجه نشود. اگر هم دماسنج در اختیار نداشتید، تا وقتی که با لمس کردن بدن او احساس می کنید خنک نشده، عمل خنک کردن را ادامه دهید. ولی به محض خنک شدن بدن فرد ، عمل خنک کردن ( در آب سرد یا به شکل دیگر ) را متوقف کنید و اگر دمای بدن او مجدداً افزایش یافت، عمل خنک کردن را از نو شروع کنید.

گرمازدگی چند روز طول می کشد؟

گرمازدگی می‌تواند به سرعت در طی چند دقیقه یا به آرامی و در طی چند ساعت یا چند روز درمان شود. ممکن است در طول بهبودی احساس خستگی و ضعف داشته باشید که یک اتفاق طبیعی است.

پیشگیری از گرمازدگی

نوشیدن آب فراوان: حتی اگر احساس تشنگی نمی‌کنید، به طور منظم آب بنوشید.

پوشیدن لباس‌های نخی و گشاد: لباس‌های روشن و نخی به بدن اجازه می‌دهند تا خنک بماند.

اجتناب از فعالیت‌های بدنی شدید در ساعات اوج گرما: اگر مجبور به فعالیت در هوای گرم هستید، به طور منظم استراحت کنید و در سایه بنشینید.

استفاده از کرم ضد آفتاب: از کرم ضد آفتاب با SPF بالا استفاده کنید.

توجه به گروه‌های پرخطر: کودکان، سالمندان و افرادی که بیماری‌های مزمن دارند، بیشتر در معرض خطر گرمازدگی هستند.

خنک نگه داشتن محیط: استفاده از کولر یا پنکه می‌تواند به خنک شدن محیط کمک کند.

____________

ابوالقاسم کریمی

4/امرداد/1303

ورامین