محیط زیست ایران در سال‌های اخیر با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده است که تهدید جدی برای سلامت و زندگی مردم و حفظ تنوع زیستی کشور است.

برخی از مهم‌ترین مشکلات محیط زیستی ایران عبارتند از:

– کمبود و توزیع نابرابر منابع آب:

ایران یکی از کشورهای خشک و نیمه‌خشک جهان است که با کمبود آب شدید مواجه است. براساس آمار سازمان ملل، متوسط بارش سالانه در ایران ۲۵۰ میلی‌متر است که تنها حدود ۳۰ درصد از متوسط جهانی است. همچنین تقسیم‌بندی منابع آب بین مناطق مختلف کشور عادلانه نیست و برخی مناطق به شدت دچار خشکسالی و فرونشست زمین هستند. برای مثال، در خراسان جنوبی هزار و ۸۵۰ روستا به دلیل کمبود آب متروکه شده‌اند. عوامل اصلی این مشکل عبارتند از: رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی، توسعه کشاورزی و صنعت، برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی، تخریب قنات‌ها، تلفات آب در شبکه‌های آبرسانی، عدم بهره‌وری و مدیریت نامناسب منابع آب.

– آلودگی هوا در شهرها: آلودگی هوا یکی از عوامل مؤثر بر کاهش کیفیت زندگی و افزایش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های تنفسی و قلبی در شهرهای بزرگ ایران است. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، چهار شهر (زابل، تهران ،اصفهان، سنندج و ارومیه) در لیست ده شهر پرآلوده جهان قرار دارند. عوامل اصلی این مشکل عبارتند از: رشد جمعيت و شيوع حاشيه‌نشيني، توسعه نامتناسب شبكه حمل و نقل عمومي، كيفيت پائين سوخت‌هاي فسيلي، فعاليت صنايع آلوده زا، نبود سيستم كنترل كيفي هوا، تاثير ريزگردهاي خارجي.

– تخريب جنگل‌ها و مراتع: جنگل‌ها و مراتع به عنوان منابع تجديدپذير و باارزش در حفظ تعادل زيست‌بوم و تأمين نيازهاي انسان نقش مهمي دارند. اما متأسفانه در ایران، این منابع با تخریب و کاهش شدیدی روبه‌رو هستند. براساس آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، در ۵۰ سال گذشته حدود ۱۲ میلیون هکتار از جنگل‌های ایران از بین رفته است. عوامل اصلی این مشکل عبارتند از: برداشت غیرقانونی و بی‌رویه چوب، توسعه کشاورزی و دامپروری، آتش‌سوزی، تغییر کاربری زمین، عدم حمایت و حفاظت قانونی.

– کاهش تنوع زیستی: تنوع زیستی به مجموعه‌ای از گونه‌های زنده در سطح ژنتیکی، گونه‌ای و اکوسیستم‌ای گفته می‌شود که منبع ثروت و زیبایی طبیعت است. هرچند ایران در منطقه ای خشک و نیمه خشک واقع شده است اما بالاترین تنوع زیستی در منطقه خاورمیانه را به خود اختصاص داده است. ولی متأسفانه در سال‌های اخیر، تعداد زیادی از گونه‌های زنده در ایران در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. براساس لیست قرمز جهانی، حدود ۱۸۰۰ گونه از پستانداران، پرندگان، خزندگان، آبزیان و گیاهان در ایران در دسته‌های حساس، در معرض خطر، نزدیک به تهدید و منقرض شده قرار دارند. عوامل اصلی این مشکل عبارتند از: تخريب و تغيير كاربري زيستگاه‌ها، شكار غيرقانوني و بي‌رويه، آلودگي هوا، خاك و آب، تغييرات اقليمي، واردات و پراكنش گونه‌هاي بيگانه.

این مشکلات نشان دهنده نادیده گرفتن اصول پایداری و حفاظت از محیط زیست در سطح فردی، جامعه‌ای و دولتی است. برای حل و فراموش کردن این مشکلات نیاز به تغییر نگرش و رفتار نسبت به منابع طبیعی، تقویت قوانین و نظارت بر رعایت آن‌ها، ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست در جامعه، تحقق همکاری بین‌المللی و استفاده از دانش و فناوری نوین است.

ابوالقاسم کریمی
3/مهر/1402
ورامین