حزب تودهٔ ایران یک حزب سیاسی کمونیستی در ایران است. این حزب به عنوان مدعی سوسیال دموکراسی عهد جنبش مشروطه و حزب کمونیست ایران در ۱۰ مهر ۱۳۲۰ در تهران بنیانگذاری شد و در تاریخ معاصر ایران سازمان اصلی چپ محسوب می‌شود. بنیان‌گذاران حزب تودهٔ ایران چند تن از روشنفکران و فعالان چپ‌گرای ایرانی ، نظیر سلیمان اسکندری، احسان طبری و رضا روستا بودند که اغلب در دورهٔ رضاشاه تحت پیگرد یا در زندان بودند.

حزب توده در طول فعالیت خود در تاریخ معاصر ایران، مرتکب اشتباهات متعددی شد که برخی از آنها نقش قابل‌توجهی در انزوا و سرکوب این حزب در دوران پهلوی و انقلاب اسلامی ایفا کرده‌اند…

برخی از مهم‌ترین این اشتباهات عبارتند از:

• وابستگی به شوروی: حزب توده از بدو تشکیل روابطی بسیار نزدیکی با اتحاد جماهیر شوروی داشت و به بازوی اصلی نفوذ شوروی در ایران بدل شد این تعلق تا جایی پیش رفت که حزب توده در بسیاری از موارد خط مشی خود را مطابق با سیاست‌های شوروی تنظیم و اجرا می‌کرد ، حزب توده که در مسئله وابستگی به دولت خارجی هیچ ابایی نداشت باعث سوءظن و بدبینی بسیاری از مردم ایران شد و استقلال خود را زیر سوال برد …
• حمایت از جدایی آذربایجان: شاید بدترین و درعین حال شرم آورترین اشتباه حزب توده ، یاری رسانی به جنبش جدایی طلبانه آذربایجان بود. این واقعه تلخ که در سال 1325 و با حمایت مالی ، تسلیحاتی و سیاسی شوروی شکل گرفت و با استقبال بی چون و چرای رهبران و بسیاری از اعضای حزب پشتیباتی و طرفداری شد ضربه شدیدی به وجهه ملی حزب وارد نمود و بسیاری از ایرانیان را که خواهان حفظ تمامیت ارضی کشور بودند ، برای همیشه از خود دور کرد…
• موضع‌گیری در قبال نهضت ملی شدن نفت:حزب توده در ابتدا جزو طرفداران نهضت ملی شدن نفت به رهبری دکتر مصدق بود ، همچنین بعضی از اعضای حزب ، از حامیان سید حسین فاطمی بودند اما به تدریج که سیاست های شوروی در قبال ملی شدن نفت در ایران تغییر کرد آنها نیز موضع خود را تغییر دادند و به مخالفت با مصدق و یاران وی پرداختند. این سیاست باعث شد بسیاری از اعضای غیر اصلی از حزب خارج شوند اما این موضوع برای رهبران حزب اهمیت نداشت…
• کودتای 28 مرداد: حزب توده در جریان کودتای 28 مرداد که باعث بازگشت شاه به قدرت شد ، مرتکب خیانت بزرگی شد ، چرا که رهبران و برخی از اعضای حزب نه تنها عملی برای جلوگیری از کودتا انجام ندادند بلکه اقداماتی را به نفع کودتاچیان مدیریت و رهبری کردند . حزب توده دخالت مستقیم در ناآرامی ها داشت ، توده ای ها از کودتاچبان حمایت و با آنان همکاری میکردند. این رفتار حزب باعث خدشه‌دار شدن بیش از پیش وجه مردمی توده ای ها شد . تا جایی که بعد از کودتای 28 مرداد برای بسیاری از مردم کشور ثابت شد که حزب توده دست نشانده شوروی است و سیاست های این دولت را در کشور پیاده سازی میکند…
• فعالیت‌های مخفی و خشونت‌آمیز:از آنجا که رویکرد اصلی حزب توده ، کمونیستی و سوسیالیستی یود حتی با وجود مخالفت با مصدق و همکاری با کودتاچیان در 28 مرداد 1332 باعث نشد که محمدرضا شاه از آنها حمایت کند ، شاه بعد از کودتای 28 مرداد تصمیم گرفت جریان حزبی را از ایران محو کند و یکی از اصلی ترین احزابی که سرکوب شد ، حزب توده بود اما حزب توده به فعالیت‌های مخفی و خشونت‌آمیز روی آورد.که این اقدامات، باعث ، دستگیری،زندانی،اعدام و تبعید بسیاری از اعضای آن شد…
• عدم درک درست از جامعه ایران: حزب توده با سیاست های نادرست خود و با وابستگی به اتحاد جماهیر شوروی ، به صورت تاریخی ثابت کرد که درک درستی از خواسته اکثریت مردم ندارد و با تحولات اجتماعی در ایران هم سو نیست ، حزب توده هیچگاه نتواست با مردم ارتباط سازنده ایجاد کند و به همین دلیل پایگاه گسترده ای در نزد آحاد شهروندان نداشت.اکثر جامعه چه در زمان حال و چه در گذشته حزب توده را ، حزبی خائن قلمداد میکنند که حافظ منافع شوروی در ایران بود…
• تمرکز بر مسائل طبقاتی: این حزب برای ایجاد پایگاه اجتماعی در اقشار کم تر برخوردار بسیار تاکید میکرد آنها بیش از حد بر این مسئله پافشاری میکردند این پافشاری تا جایی پیش رفت که برخی از تاریخ شناسان بر این باورند که حزب توده برای آنکه بتواند بهتر سیاست های شوروی را در ایران پیاده سازی کند به سراغ اقشار آسیب پذیر جامعه رفت تا بتواند با جذب آنها خط مشی خود را تقوبت کند و به آرمان ها خویش جامه عمل بپوشاند…
• انعطاف‌ناپذیری: حزب توده در بسیاری از موارد، از خود انعطاف‌ناپذیری نشان می‌داد و حاضر به تجدید نظر در مواضع خود، نبود. این امر، باعث می‌شد تا حزب فرصت‌های زیادی برای اصلاح و پیشرفت را از دست بدهد. و مرتکب اشتباهات جبران ناپذیر شود… لازم به ذکر است که در اساسنامهٔ این حزب که در مهرماه ۱۳۸۲ به تصویب کنگرهٔ مرکزی رسیده این‌گونه نوشته شده که «هدف نهایی حزب تودهٔ ایران، استقرار سوسیالیسم در ایران است و نخستین گام در راه تحقق این هدف را، برقراری حکومت دموکراتیک می‌داند، که زمینهٔ استقرار آزادی، استقلال، صلح و عدالت اجتماعی را در جامعه فراهم آورد.” این در حالی است که این حزب برای مدت زمانی طولانی، شوروی را کشوری سوسیالیستی می‌پنداشت و روابط نزدیکی با حزب کمونیست شوروی داشت و دست نشانده سیاست های این دولت در ایران بود…

***احزاب و فعالان سیاسی در ایران چه درسی ، از اشتباهات حزب توده باید بیامورند:

• ضرورت استقلال: احزاب سیاسی باید در اتخاذ مواضع خود مستقل باشند و از وابستگی به قدرت‌های خارجی پرهیز کنند.
• تعهد به منافع ملی: احزاب سیاسی باید منافع ملی را در اولویت قرار دهند و از هرگونه اقدامی که به ضرر کشور باشد، خودداری کنند.
• ارتباط با مردم: احزاب سیاسی باید با مردم ارتباط برقرار کنند و درک درستی از نیازها و خواسته‌های آنها داشته باشند.
• تحلیل جامع: احزاب سیاسی باید در تحلیل مسائل، به همه عوامل دخیل توجه کنند و از ارائه تحلیل‌های ساده‌انگارانه و تک‌بعدی پرهیز کنند.
• انعطاف‌پذیری: احزاب سیاسی باید در قبال مسائل مختلف، انعطاف‌پذیری نشان دهند و حاضر به تجدید نظر در مواضع خود باشند.

______

ابوالقاسم کریمی

ورامین

18/مرداد/1401